İmam Malik’e nisbetle anılan Maliki mezhebi Medine merkezli ve Hicaz fıkhının sistematik bir hale getirilmesiyle ortaya çıkmış olan bir fıkıh mezhebinin ismidir. Maliki mezhebinin kurucusu İmam Malik 93/711 yılında Medine’de doğmuş 179/795 yılında aynı şehirde vefat etmiştir. Medine’de zamanının değerli alimlerinden ders alan İmam Malik belli bir zaman sonra Peygamber mescidinde dersler okutmaya başlamıştır.
Yaşamı boyunca Medine’de kalan İmam Malik’in fıkhının yapısında bu Medine’nin çok önemli bir yeri vardır. Diğer mezheplerden ayrı olarak Medine halkının amelini hüküm çıkarmada bir delil olarak kullanır. Maliki mezhebinin oluşmasında İmam Malik’in Mescid-i nebi’de yaptığı derslerin büyük rolü bulunmaktadır. Derslerinde Ebu Hanife’nin ders halkasının tersine, talebeleriyle meseleleri tartışma ve fikir alışverişinde bulunma yerine sadece bilgi verme anlatma metodunu uygulamıştır. Bu sebeple devrinde mezhep tam sistematik hale gelememiş, bunu öğrencileri yapmıştır.
Maliki mezhebi hadislerin yanında, maslahatı, istihsanı ve istıshabı da fıkhi konuları çözerken dikkate almıştır. Sahnun’un el-Müdevvene isimli eseri Maliki fıkhındaki en önemli eserdir. Zira Muvatta’yı bizzat İmam Malik kaleme almış olmasına rağmen bu kitap fıkıh sistematiğine göre kaleme alınmamıştır. Bu sebeple bütün fıkhi konuları içermemektedir. Ancak el-Müdevvene İmam Malik’in ve mezhebin değerli müçtehit alimlerinin fıkhî görüşlerini sistematik bir tarzda işlemektedir.
Maliki mezhebi daha çok İmam Malik’in talebeleri vasıtasıyla Mısır, Kuzey Afrika ve Endülüs’te yayılmıştır. Bugün de Afrika’nın kuzeyi ve batısındaki Libya, Trablus, Tunus, Cezayir, Fas, Merakeş, Sudan ve Afrika sahillerinin çoğunluğu Maliki olup, Irak, Suriye, Hicaz ve yukarı Mısır’da da bağlıları bulunmaktadır.
