Çocuklarda Dürüstlük Kavramı ve Bilinci

Çocuğunuzun Davranışı
Çocuğunuzun size her zaman olduğundan daha fazla yalan söylediğini fark edebilirsiniz. Yapmamasını söylediğiniz hal­de kibritlerle oynayabilir, ve onu suç üstü yakalamanıza rağ­men bunu inkâr edebilir. Ağzının kenarında kırıntılar olduğu halde yaptığınız kurabiyelerden hiçbirine dokunmadığını söyleyebilir. Ya da dışarı çıkmadığını iddia edebilir. Oysa siz onu tam kapıyı açıp dışarı çıkarken görmüşsünüzdür. Arkadaşlarıyla oyun oynarken hile yapıyor olabilir. Ör­neğin, saklambaç oynarken ebe olup saklananları gizlice gözetlediğini görmüş olmanıza karşın oyunu dürüstçe oyna­dığını söyleyebilir. Bu davranışı hakkında onunla konuşmayı denediğiniz zaman, sizden gözlerini kaçırabilir. Yüzünde bir utanç ifade­si belirebilir ve sessiz kalabilir.

Çocuğunuz Neler Düşünüyor, Neler Hissediyor?
Bildiğim şeylerin sayısı gitgide artıyor. Tam bir yetişkin ol­dum. Ayakkabılarımı bile bağlayabiliyorum. Fakat daha bir­çok şey hakkında bilgi edinmem gerek. Örneğin, kibritler hakkında gerçekten daha çok şey öğrenmek istiyorum. Bir- keresinde onlarla nasıl ateş yakıldığını keşfetmek istedim, ama olmadı. Tam ateş yakmaya çalışırken annem beni ya­kaladı; çok sinirlenmişti. Kortum. Ona bakamadım bile. Öyle korkmuştum ki, ona kibritlerle oynamadığımı söylemek zorunda kaldım. Gerçekten yalan söylemek istemiyorum, ama gerçeği söylersem başıma gelecek şeyden korkuyorum. Bazen ken­dimi bir şeyler yapmaktan alamıyorum. Neyin doğru olduğu­nu biliyorum. Kurabiye aşırmamam gerektiğini biliyorum, ama bazen kendimi tutamıyorum. Kurabiye almak için an­nemden izin istersem, vermeyeceğinden korkuyorum. Bu yüzden sadece gidip alıyorum. Ama kurabiyeyi yerken tadı­na varamıyorum, çünkü içimde kötü bir his oluşuyor. Yanlış bir şey yaptığımı biliyorum.

Arkadaşlarımla oynamayı seviyorum, ama kendimi iyi hissetmek için kazanmalıyım. Oyun oynarken kazanamaya­cağımı düşünmek beni gerçekten korkutuyor. Arkadaşım benden büyük ve her zaman o kazanıyor. Bu, kendimi çaresiz hissetmeme neden oluyor. Hiç değilse arada sırada kazanmam gerek. Onlar saklanırken gizlice bakmamın çok zararı olmayacağını düşünmüştüm, ama sonra o kötü duy­guyu yine midemde hissettim; çünkü yanlış bir şey yaptığı­mı biliyordum. Hile yapmamam gerektiğini biliyorum, ama kazanmayı öyle çok istiyorum ki…

Ne Anlama Geliyor?
Çocuğunuz bu yaşta duygularının çoğunu kontrol altında tu­tuyor olsa da, yeni bir duygu ortaya çıkar ve sorun yaratır. Çocuğunuz, yanlış davranışlar sergilediğinde artık yeni bir his duyar. Çocuğunuzun bakışlarındaki pişmanlığı gördüğü­nüzde artık onun suçluluk duygusunu öğrendiğini anlayabi­lirsiniz. Suçluluk duygusu çocuğunuzun bazı şeylerin kötü bazıla­rının iyi olduğunu bildiği anlamına gelir. Genellikle çocuğu­nuz aradaki farkı bilir. Suçluluk duygusu çocuğunuzun doğru olan şeyi yapmak istediğini gösterir; ayrıca, kaygılanmasına yol açar. Kaygı ve korku duyması yalan söylemesine neden olur. Bu, yalan söylemenin durumu kötüleştirdiğini, doğru söylemenin ise iyileştirdiğini öğrenene kadar devam eder.

Bu dönemde göreviniz, çocuğunuzun doğru söylemesini sağlayacak güven ortamını hazırlamaktır. Ama dürüst olma­yı öğrenene kadar, gereksinim duyduğu ya da gereksinim duyduğunu düşündüğü şeyleri elde etmeye yönelik farklı yaklaşımları deneyecektir. Beş yaşının başlarında çocuğunuz, neler olacağını gör­mek için dürüstlük deneyleri yapar. Suçu keşfeder ve bunun ne kadar kötü bir duygu verdiğini öğrenmeye başlar. Aylar geçtikçe suçluluk duygusu yüzünden davranışlarını dizgin­lemeye başlar. Böylece siz de özdenetimi geliştirme yolunda sağlam adımlarla ilerlediğini anlarsınız.

.

Yapmanız Gerekenler

Çocuğunuzun size karşı dürüst olmasını sağlayın.
Çocuğunuzu doğruyu söylemesi için yüreklendirin. Ona şöyle deyin: “Bana doğruyu söylediğin zaman, istediğini al­mana yardım edeceğim. Eğer bana yalan söylersen, o za­man sana yardım etmem ve bunun sonucuna katlanırsın.” Eğer çocuğunuz bir “kurabiye hırsızı” ise ona şöyle diye­bilirsiniz: “Bir dahaki sefere canın kurabiye istediğinde, ba­na söyle. Sana bir tane kurabiye almanın yolunu arayalım. Ya da hiç değilse, belki bir tanesini alıp akşam yemeğinde yemek için saklayabilirsin. Ama kurabiye aşırırsan, onu geri vermek zorunda kalacağın gibi yarın da yiyemezsin.”

Çocuğunuza, neden onun tehlikeli şeyler yapmama­sını istediğinizi söyleyin.
Çocuğunuza yalnızca bir şeyi yapmamasını söylemek yeri* ne, neden yapmamasını istediğinizi de söyleyin. Eğer mümkünse olabileceğini düşündüğünüz olayın sonuçlarını bile gösterebilirsiniz. Ateş, beş yaşındaki çocukları adeta büyüler. Çocuğunu­za nasıl güvenli bir biçimde kibrit çakılacağını öğretmek ve onun, kibritlerin yangın çıkmasına nasıl neden olacağını görmesini sağlamakla çok iyi bir iş yapmış olursunuz. Bunu bahçenizdeki ocakta ya da bir parkta yapabilirsiniz. Ona, rüzgârın alevleri nasıl etkilediğini, ve kuru nesnelerin nasıl kolayca tutuştuğunu gösterin. Eline, ateşin üzerine döküp söndürmesi için küçük bir kap su verin. Sonra, ateş yakmak istediği zaman bunun için sizden izin almasını söyleyin ki, birlikte güvenli bir şekilde yapabilesiniz. Onu itfaiye istasyonuna götürün. Eğer çocuğunuzun okulu böyle bir şey yapmıyorsa, siz böyle bir gezi ayarlayabi­lirsiniz. İtfaiyeciler çocuklan yangın güvenliği konusunda memnuniyetle eğitirler.

Çocuğunuzun, oyun oynarken arada sırada kazanmasına yardım edin.
Yetişkinlerin, oyuncular arasındaki farklı beceri düzeylerinin denkleştirilmesine yardımcı olmaları gerekir. Küçük çocuk­ların hep kaybetmemesi için, birlikte oynayan farklı yaşlar­daki çocuklar arasındaki dengenin ayarlanması gerekir. Ya­pılabilecek hilelerden biri en zayıf oyuncuya ek puan ver­mektir. (Yetişkinler bunu avans verme olarak adlandırırlar.)

Çocuğunuza suçluluğun ne olduğu hakkında açıkla­ma yapın.
Suçluluk duygusu çocuğunuz için yeni bir şeydir. Hislerinin ne anlama geldiğini ona açıklayın. Ona şöyle sorular yönel­tin: “Kibriti çaktığında neler hissettin? Farklı bir his duyduğunu fark ettin mi?” Başını salladığında, vücudunda o hissi duyduğu yeri göstermesini isteyin. Sonra şöyle deyin: “Bu hissettiğin suçluluk duygusu. Yapmamam gereken bir şeyi yaptığımda bana da olur. Yakalanacağım hissini doğurarak beni korkutur. Bize, yaptığımız şeyi yapmamamızı söyleyen bir uyan işaretine benzer. Onu, kendini tekrar iyi hissetme­ni sağlayacak şekilde kullan.”

Sınırlarınız konusunda kesin davranın ve tepki ver­mekten çekinmeyin.
Çocuğunuz dürüst davranmadığı ya da, yapmaması söylen­diği halde tehlikeli bir şey yaptığı zaman onu durdurun ve şunu söyleyin: “Bana yalan söylemene ya da tehlikeli işler yapmana izin veremem. Kendini kontrol edebileceğini ak­lım kesene kadar benimle ya da bakıcınla aynı odada kal­mak zorundasın.” Ya da ona şöyle diyebilirsiniz: “Eğer bana yalan söyler­sen, sana güvenemem. Güvenmek dünyadaki en önemli şeydir. Eğer bana doğruyu söylersen, sana yardım edebili­rim. Eğer yalan söylersen evden dışarı çıkamazsın ve yap­mak istediğini yapmana izin veremem. Biliyorum, zamanla doğru söylemeyi öğrenecek ve yakında özgürlüğüne kavu­şacaksın.”

Çocuğunuza yalan söylemeyin.
Çocuğunuza iyi örnek olarak en iyi öğretmenliği yapmış olursunuz. Hoşuna gitmeyecek olsa bile ona doğruyu söyle­yin. Bakıcısına gitmek istemiyorsa, onu aldatmayın. Bunun yerine dürüstçe, “İşe gitmek zorundayım ve sen de bakıcıya gitmek zorundasın” deyin. Bunu kayıtsız bir ses tonuyla söyleyin. Eğer çocuğunuz yüzünü buruşturursa ona şöyle deyin: “Gitmek istememeni anlıyorum. Saat 5.30’da gelip seni alacağım, sonra da birlikte sevdiğin bir şeyi yapmaya gideceğiz.” Çocuğunuzun hoşnutsuzluğunu bilin, ve ona neler ola­cağını dürüstçe söyleyin. Bu, onun tatsızlıkları kabullenme­sine yardımcı olur. Tatsızlığı kabullendiği için onu ödüllendi­rin. Unutmayın, çocuğunuz, güç bir şeyi, hayatın nasıl yaşa­nacağını öğrenmektedir.

Çocuğunuzdan yaptığı yanlış için özür dilemesini is­temeyin.
Çocuğunuzun dürüstçe oynamayı öğrenmekte olduğu şu sı­ralarda, ondan, yaptığı yanlış için özür dilemesini talep et­meyin. Çocuğunuz bu tür durumlarla zaten başa çıkabilir. Diğer taraftan, özür dilemek ancak bir kaza olduğunda ya da istenmeden birisi incitildiğinde anlamlıdır. Zaten çocuğu­nuz hile yapmayı planlamış olduğu için, üzgün de olmaya­caktır. Bundan dolayı, onu yalan söylediği ya da hile yaptığı İçin özür dilemeye zorlamak ona yalan söylemeyi öğretmek demektir. Böyle yapmak yerine, yetenekleri gelişip ara sıra da ol­sa kazanma şansı çoğaldıkça, dürüst bir şekilde oyun oyna­masına yardım edin.